Αφιέρωμα στον πολιούχο της πόλης μας

Πρόκειται για τον Μητροπολιτικό Ναό τη Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως και Σαμοθράκης. Είναι πετρόκτιστος βασιλικού ρυθμού με τρούλο και δύο κωδωνοστάσια. Θεμελιώθηκε το 1892 επί αρχιερατείας του Μητροπολίτη Αίνου και Τραϊανουπόλεως Λουκάς Πετρίδη ή Τρικώλη και εγκαινιάστηκε στις 26 Αυγούστου του 1901 από τον τότε μητροπολίτη Αίνου Γερμανό Θεοτοκά. Μάλιστα για τα εγκαίνια είχε εκδοθεί και πολυτελής αφίσα που σώζεται μέχρι σήμερα. 

Στην αρχή ένθεν και ένθεν της πρόσοψης του ναού κτίστηκαν δύο χαμηλά καμπαναριά. Την οριστική μορφή του ο ναός του Αγίου Νικολάου πήρε  το 1908. Το 1906 ήρθαν στο Δεδέαγατς ειδικοί τεχνίτες από την Κωνσταντινούπολη, που υπερύψωσαν τα καμπαναριά πάνω από 5 μέτρα και έβαλαν επάνω τους, πάλι καμπυλωτές στέγες. Για να ισορροπήσουν αρμονικά οι αναλογίες
υπερύψωσαν το κεντρικό στηθαίο που καταλήγει πάλι σε τριγωνικό σχήμα, επιμήκυναν τα παράθυρα και τοποθέτησαν στη βάση του σχηματισθέντος αετώματος, μεγάλο ρολόι.

Λέγεται ότι για την αντιμετώπιση των εξόδων ανέγερσης του ναού έγινε έρανος  μεταξύ των κατοίκων κατά τον οποίο συγκεντρώθηκαν 25.000 Τουρκικές λίρες. Επειδή το ποσό αυτό δεν επαρκούσε οι κάτοικοι αποτάθηκαν για δωρεά στον πλούσιο επιχειρηματία της περιοχής Αντώνη Λεονταρίδη και μετά την άρνησή του, στον επιφανή της πολίχνης Βλάσιο Σούχωρ, με καταγωγή από την Αγιάσο της Μυτιλήνης, προξενικό πράκτορα της Αυστροουγγαρίας και ναυτικό πράκτορα της μεγάλης ναυτιλιακής εταιρείας  Λοϋδ Τριεστίνο, ο οποίος και έδωσε 100.000 Τουρκικές λίρες για την αποπεράτωση του Ναού. 

Στο ναό φυλάσσονται η ξυλόγλυπτη εικόνα της Παναγίας της Τριφώτισσας, έργο του 13ου αιώνα από τον Αίνο, και η μικρή εικόνα της Παναγίας της Μαυροφορούσης. Λέγεται ότι ο λόφος στον οποίο έχει κτισθεί ο ναός είχε παραχωρηθεί από τον Χατζή Σαφέτ Μπέη. Αναφέρεται ότι οι κάτοικοι του Δεδέαγατς για τα σχέδια και την κατασκευή του ναού κάλεσαν αρχιτέκτονες και τεχνίτες από τη Πόλη και ότι το τέμπλο της είναι ακριβώς το ίδιο με το τέμπλο της Αγίας Τριάδας της Κωνσταντινούπολης.
 Εντός του ναού τελέσθηκε στις 15 Μαΐου του 1920 η επίσημη δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης από τον Μητροπολίτη  Αίνου και Τραϊανουπόλεως Ιωακείμ Γεωργιάδη, με την παρουσία του Στρατηγού Κωνσταντίνου Μαζαράκη – Αινιάν,  ενώ την προηγουμένη, 14 Μαΐου 1920 δίπλα από τον Ναό, στο Μητροπολιτικό Μέγαρο, υπογράφηκε το πρωτόκολλο των Ελευθερίων της Πόλεως, έγγραφο από τον ως άνω Στρατηγό, τους επιτελείς τους, τον Δεσπότη και άλλους προύχοντες της πόλης, το οποίο φυλάσσεται σήμερα στο παρακείμενο Εκκλησιαστικό Μουσείο.

Από την ίδρυσή του μέχρι και σήμερα ο Ναός αυτός αποτελεί τον Μητροπολιτικό Ναό του Δεδέαγατς στην αρχή και της Αλεξανδρούπολης στη συνέχεια. Ο Ναός αυτός αντικατέστησε μια μικρή ξύλινη εκκλησία με πέτρινα θεμέλια, στη γωνία των σημερινών δρόμων Κ.Μαζαράκη και Κ. Παλαιολόγου, με είσοδο από τη οδό Μαζαράκη. Ήταν ένα κτίσμα απέριττο, κτισμένο με το γνωστό παλιό τρόπο, από ξύλο και κιρπίτσια (τούβλα από λάσπη και άχυρο). 

Μερικά έγγραφα του 1885, 1889 και 1890 που αναφέρονται σε χρέη του νέου ναού (του Αγίου Νικολάου), στην εκκλησία της Αίνου Παναγία Ελεούσα και στη Δημογεροντία Αίνου για την αγορά ιερών κειμηλίων, διαβεβαιώνουν την ύπαρξη του ναού αυτού. Για το κτίσιμο του, οι κάτοικοι προσέφεραν προσωπική εργασία. Αναφέρεται επίσης από τον Γιώργο  Παναγιώτου ότι ο εργολάβος που ανέλαβε το κτίσιμο του νέου ναού ήταν ο Νικόλαος Χατζέλος από την Αίνο καθώς και τα ονόματα των τριών κεραμοποιών  Πολυχρόνη Γεωργίου, Πολυχρόνη Κωνσταντίνου και Πέτρου Αυγερινού, που είχαν εξουσιοδοτηθεί για να αγοράσουν οικοδομικά υλικά από το Μυριόφυτο. 

Αντίθετη και περισσότερο τεκμηριωμένη είναι η άποψη του συλλέκτη – ερευνητή Ελευθερίου Τσινταράκη. Στο βιβλίο του «Ιστορικό Φιλοτελικό Λεύκωμα Θράκης», έχει συμπεριλάβει φωτογραφία – ντοκουμέντο, στην οποία απεικονίζεται ο παλιός Ναός του Αγίου Νικολάου ακριβώς στο χώρο που αναγέρθηκε ο νέος Μητροπολιτικός Ναός, και όχι στη οδό Μαζαράκη, όπως αναφέρεται πιο πάνω από άλλους ερευνητές. 

Επίσης ο κ. Τσινταράκης αναφέρει ότι: α) Υπάρχει αντίγραφο του πληρεξουσίου της Ειδικής Επιτροπής του Ναού του Αγίου Νικολάου Δεδέαγατς προς τον Πολυχρόνη Γεωργίου από το Μυριόφυτο, για την αγορά υλικών προς ανέγερση, τον Ιούνιο του 1898, β)  το μικρό βιβλίο του Ναού με τα μαύρα εξώφυλλα, όπου μέσα αναφέρονταν οι βαπτίσεις από 22.2.1887 έως 1.11.1898, δηλαδή μέχρι και την ημερομηνία που κατεδαφίσθηκε η παλαιά εκκλησία για να κτισθούν τα θεμέλια του νέου Ναού (φθινόπωρο του 1898). Όμως με τη κατεδάφιση της παλαιάς εκκλησίας και μέχρι την λειτουργία του νέου Ναού, προέκυψε πρόβλημα για το που θα ασκούσε τα θρησκευτικά της καθήκοντα η Ελληνική κοινότητα. Και για το λόγο αυτό η Μητρόπολη μετέτρεψε σε προσωρινό χώρο λατρείας και προσευχής, ένα οίκημα που υπήρχε στη γωνία Κ. Μαζαράκη και Κ. Παλαιολόγου.